Almennar fréttir - 08.11.2024

Niðurskurðurinn sem enginn bað um

Á haustdögum, nánar tiltekið á þingsetningardegi, efndu ASÍ, BSRB og KÍ til útifundar á Austurvelli til að mótmæla þeim áhrifum sem þrálát verðbólga og háir vextir hafa haft á venjulegt fólk. Innan þessara regnhlífasamtaka er þorri vinnandi fólks á Íslandi og krafan á fundinum var skýr: ríkisstjórnin væri ekki á vetur setjandi nema hún væri reiðubúin að takast á við efnahagsvandann út frá almannahag.

Á þessum tíma höfðu stýrivextir staðið óbreyttir í heilt ár og verið háir í ár þar á undan. Gengið var til kjarasamninga fyrri hluta árs á almennum vinnumarkaði eftir umdeildri forskrift Seðlabankastjóra um hóflegar launahækkanir sem forsendu þess að ná niður vöxtum og verðbólgu. Mátti jafnvel skilja að vextir færu niður þegar í stað, enda Seðlabankastjóri búinn að segja kjarasamninga langstærsta óvissuþáttinn fyrir vaxtalækkunarferlið. En þótt blekið þornaði hratt á kjarasamningum bólaði ekkert á vaxtalækkunum.

Sjálftaka sem viðskiptamódel
Enn er verið að pína launafólk, skuldara og leigjendur með himinháum vöxtum og þeirri stefnu þakkað að verðbólgan sé loks að láta aðeins undan. Það er samt svo að verðbólga er miklu flóknara fyrirbæri en svo að hægt sé að tengja hana beint við kjarasamningsbundin laun venjulegs fólks. Enn fremur hefur fórnarkostnaðurinn af hávaxtastefnunni verið gríðarlegur og hann lendir að mestu leyti á ákveðnum hópum samfélagsins, allra mest á þeim sem skulda og á þeim sem leigja. Með hávaxtastefnunni er í raun framkvæmd gríðarleg eignatilfærsla frá þeim sem hafa minna á milli handanna til hinna sem eiga. Augljósasti verðmiðinn á þessari tilfærslu er greinanlegur í vaxtatekjum bankanna og þeirri staðreynd að þeir geta innheimt miklu meiri vexti en vaxtagjöldin sem þeir greiða. Í raun geta þeir stundað sjálftöku úr vösum almennings.

Sjálftaka er í reynd eitt helsta viðskiptamódel okkar tíma. Fyrirtæki sem veita þjónustu sem við getum ekki verið án, t.d. bankar, tryggingafyrirtæki og símafyrirtæki, geta alla jafna hækkað verð eftir eigin hentisemi og velt áhættunni af sveiflukenndu hagkerfi yfir á neytendur. Önnur fyrirtæki koma sér síðan í áskrift hjá fólki og við borgum eina summu fyrir að geta stundað ritvinnslu á tölvunni okkar, aðra fyrir að vista gögnin okkar og enn aðra fyrir að geta hlustað á tónlist. Svona mætti lengi telja. Loks eru það fyrirtækin sem koma sér í sjálftöku gagnvart ríkissjóði og stjórnmálin sem opna sífellt fleiri leiðir til þess. Nú hefur til að mynda verið kynnt nýtt fjármögnunarfyrirkomulag bygginga fyrir hjúkrunarheimili, en það felst í því að einkaaðilar geti reist hjúkrunarheimili og sent hinu opinbera reikning fyrir „markaðsleigu“. Þar sem enginn markaður er fyrir hjúkrunarheimili er „markaðsleigan“ einmitt ákveðin af fyrirtækinu sjálfu sem getur prentað verðmiðann og kemur sér rösklega í einokunarstöðu gagnvart hinu opinbera. Skattgreiðendur enda á að borga andvirði hjúkrunarheimilisins mörgum sinnum og ágóðinn getur fundið leið sína í skattaskjól.

Háir vextir eru liður í niðurskurðarstefnu
Hávaxtastefna ríður nefnilega ekki við einteyming. Hún er liður niðurskurðarstefnu sem hefur það að meginmarkmiði að velta byrðum af erfiðu efnahagsástandi á herðar venjulegs fólks og gera það um leið að fjárfestingatækifærum fyrir hin ríku. Um þetta fjallaði Clara Mattei hagfræðiprófessor í áhugaverðu erindi á málþingi VR í september sl. Til viðbótar við háa vexti felur niðurskurðarstefna í sér að skera niður ríkisútgjöld, einkavæða grunninnviði og brjóta niður kjör og réttindi launafólks. Niðurskurðarstefna skilar ekki árangrinum sem talsmenn hennar lofa, hún dregur ekki úr skuldum og reisir við efnahag í vanda. En hún nær hins vegar því markmiði sem sjaldnast er fært í orð og það er að verja fjármagnið.

Það er því eftirtektarvert að nú þegar stjórnmálin eru krafin svara um hvernig þau ætla að bregðast við í efnahagsmálum leita þau öðru fremur svara í niðurskurðarstjórnmálum. Formenn allra flokka sem nú mælast inni á þingi, og fleiri til, hafa boðað niðurskurð á ríkisútgjöldum og nefna hann ýmsum nöfnum, allt frá hagræðingu til prósentutalna. Lítið er þó um svör við því í hverju slíkur niðurskurður á að felast en sagan sýnir að niðurskurður leiðir almennt til verri þjónustu, einkavæðingar með tilheyrandi langtímakostnaði fyrir skattgreiðendur og aukinnar gjaldtöku. Með öðrum orðum þá boða meginstraumsstjórnmálin að nú þurfi að varpa enn frekari byrðum á launafólk. Þau sem þegar hafa borgað fyrir efnahagsóstjórnina í gegnum háa vexti, verðtryggingu, verðtryggða leigu og fullkomin ófyrirsjáanleika í húsnæðislánamálum eiga að borga meira. Sú einkavæðing og einkarekstrarvæðing sem er boðuð innan bæði heilbrigðis- og menntaþjónustu samhliða er einnig falslausn við alvarlegum vanda sem þjóðfélagið stendur frammi fyrir. Fjársvelt kerfi verða ekki lagfærð með því að bjóða einkaaðilum að sjúga til sín fé úr ríkissjóði. Þau verða lagfærð með því að hætta að fjársvelta þau.

Launafólk á betra skilið
Þegar verkalýðshreyfingin mótmælti á Austurvelli í september sl. man ég ekki til þess að nokkur hafi sett fram kröfu um að auka í niðurskurðarstefnuna. Þar kallaði enginn eftir einkavæðingu grunnskóla eða óútfærðri fækkun ríkisstofnana. Þvert á móti stóð verkalýðshreyfingin sameinuð um almannahagsmuni. Þeir felast í því að hverfa frá niðurskurðarstefnu og hætta að láta stjórnmál á Íslandi snúast um hagsmuni hinna fáu.

Launafólk á betra skilið en að þurfa að margborga fyrir efnahagsvanda sem það stofnaði ekki til. Losum okkur úr viðjum úreltra kenninga og skipuleggjum ríkisfjármálin út frá hagsmunum samfélagsins, ekki gróðaaflanna. Um þetta ættu kosningarnar að snúast.

Halla Gunnarsdóttir,
varaformaður VR og starfandi formaður